อาการปวดศีรษะรุนแรง พบได้อย่างน้อย 40% ของประชากรทั่วโลกทุกปี ไม่ว่าจะในเขตเมือง หรือชนบท ซึ่งอาจจะเป็นผลมาจาก ความเครียด และ ความกังวล อาการปวดศีรษะยิ่งรุนแรง ยิ่งมักพบอาการคลื่นไส้, ไวต่อแสง และเสียงเพิ่มขึ้น
โดยทั่วไป ลักษณะของอาการปวดศีรษะ, ตำแหน่ง, ระยะเวลา, ตัวกระตุ้นและ การบรรเทาของการปวดศีรษะ จะช่วยในการวินิจฉัยแยกโรค ผู้ป่วยที่ ปวดศีรษะรุนแรง อาจจะเป็น ไมเกรน, เยื่อหุ้มสมองอักเสบ, เลือดออกในเยื่อหุ้มสมอง เป็นต้น ในขณะที่อาการปวดศีรษะจากเนื้องอกในสมองมักไม่รุนแรง

ตำแหน่ง ของ การปวดศีรษะจะช่วยในการวินิจฉัย เช่น ถ้าปวดจากอวัยวะนอกกะโหลกศีรษะ จากหลอดเลือดแดงอักเสบ มักบอกตำแหน่งที่ปวดได้ชัดเจน ในขณะที่อาการปวดจากโพรงจมูก, ตา, ฟัน และกระดูกต้นคอ จะปวดเป็นบริเวณ กว้างกว่า สำหรับการปวดจากในกะโหลกศีรษะ เช่น บริเวณสมองส่วนหลัง มักปวดแถวด้านหลังศีรษะ และท้ายทอย
อาการปวดศีรษะไมเกรน อาจเป็นอยู่นาน เป็นชั่วโมง หรือเป็นวัน และทุเลาลงได้โดยการนอนพัก ต่างจากอาการปวดศีรษะจากเนื้องอกสมอง ซึ่งมักรบกวนการนอนหลับ
ปัจจัยกระตุ้นการปวดศีรษะ เช่น ไวน์แดง, การออกกำลังกาย, ความหิว, การอดนอน, อากาศที่เปลี่ยนแปลง และประจำเดือน สนับสนุนว่าอาการปวดศีรษะนั้น มักไม่ได้เป็นจากโรคร้ายแรง อาการที่พบร่วมกับไมเกรนชนิดรุนแรง เช่น คลื่นไส้-อาเจียน, ท้องเสีย, อาการเคืองตากลัวแสง, วิงเวียน, ชัก หรือหมดสติได้ อาการปวดศีรษะที่ลดลง หรือหายไประหว่างการตั้งครรภ์ โดยเฉพาะในไตรมาสที่ 2 และ 3 เป็นลักษณะสำคัญของอาการปวดแบบไมเกรน     อาการปวดศีรษะที่สัมพันธ์กับการปวดประจำเดือน หรือการหลั่งน้ำนม สนับสนุนถึง ความผิดปกติของรังไข่ หรือเนื้องอกของต่อมพิทูอิตารีย์  นอกจากนี้ ถ้าพบอาการปวดศีรษะในผู้ป่วยมะเร็ง อาจต้องคิดถึง ภาวะแพร่กระจาย ของมะเร็งไปที่สมองด้วย ถ้าอาการปวดศีรษะสัมพันธ์กับการเคลื่อนไหวของตาให้คิดถึงโรคของการติดเชื้อ โดยเฉพาะโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ สำหรับอาการปวดศีรษะจากโพรงจมูกไซนัสอักเสบ จะพบว่ามีน้ำมูกข้นเขียวร่วมด้วย
อาการเจ็บที่หน้า จากปวดเส้นประสาท จะมีอาการเจ็บคล้ายไฟฟ้าช็อตเป็นครั้งคราว อย่างไรก็ดี อาการเจ็บหน้าที่พบบ่อยที่สุด จะมีสาเหตุมาจากฟัน ซึ่งอาการจะกำเริบขึ้นได้โดยความร้อน, ความเย็น หรือ อาหารหวาน          โดยทั่วไป ผู้ป่วยที่มีอาการปวดศีรษะรุนแรง มักมีอาการปวดแบบตุ๊บๆ ร่วมกับอาเจียน และเจ็บหนังศีรษะ อาการปวดศีรษะรุนแรงที่น้อยลงมา มักปวดทั่วศีรษะแบบถูกรัด   อาการปวดศีรษะไมเกรน มักจะมีอาการปวดศีรษะข้างเดียว มีอาการมองไม่เห็นชั่วขณะ, อาเจียน, ไวต่อแสง และหรือ มีอาการทางระบบประสาทร่วมด้วย โดยมีปัจจัยกระตุ้น และอาการดีขึ้นได้โดยสิ่งแวดล้อมที่สลัว มืด และการนอนพัก มักพบในผู้หญิง และผู้ที่มีประวัติไมเกรนในครอบครัว
ลักษณะการปวดศีรษะไมเกรน จะมีทั้งแบบที่พบความผิดปกติของระบบประสาทและตา ร่วมกับปวดศีรษะหรือไม่ก็ได้
สำหรับอาการปวดศีรษะจากความเครียด มักปวดทั้ง 2 ข้าง ด้านหน้า หรือท้ายทอย  อาการปวดเป็นแบบหนักๆ หรือคล้ายบีบรัดศีรษะ อาการปวดจะค่อยเป็นค่อยไป และพบลักษณะปวดตุ๊บๆได้บ่อย ภาวะนี้มักพบสัมพันธ์กับความเครียด ความวิตกกังวล, การดื่มเหล้า หรือสูบบุหรี่ และอาจมีอาการปวดศีรษะอยู่นานเป็นชั่วโมง หรือเป็นวันก็ได้

การดูแลผู้ป่วยที่ปวดศีรษะ     ผู้ป่วยด้วยอาการปวดศีรษะรุนแรงครั้งแรก จะมีโอกาสพบสาเหตุที่รุนแรงได้บ่อยกว่า ผู้ป่วยที่ปวดศีรษะเป็นๆ หายๆ มาหลายปี เช่น อาจเป็น โรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ,เลือดออกในเยื่อหุ้มสมอง, ต้อหิน, ไซนัสอักเสบ เป็นหนอง รวมทั้งไมเกรน เป็นต้น
ผู้ป่วยที่มีอาการปวดศีรษะเป็นๆ หายๆ ควรได้รับการตรวจทางระบบหัวใจและหลอดเลือด รวมทั้งการทำงานของไต เช่น วัดความดันโลหิต การตรวจปัสสาวะ, การตรวจตา, การตรวจกระดูกสันหลังที่คอ, การตรวจทางระบบประสาทและจิตเวช โดยผู้เชี่ยวชาญ เป็นต้น
ดังนั้น ประวัติ อาการ การตรวจร่างกาย และผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการจะช่วยให้ได้การวินิจฉัยและการรักษาที่ถูกต้องเหมาะสม

*อาการที่แสดงไว้เพื่อเป็นคำแนะนำในเบื้องต้นเท่านั้น